kingusingnerussúkut tuluit nunãne iluarsaerĸingniat

Luther Tysklandime inuiaĸatigîngnut bîbilimik matusimassumik magpîniartitdlugo Tyndale Gûtip anersâvanit kajumigsârneĸardlune tamatuma ássinganik suliniarpoĸ. Wicklifip bîbilia bîbilimit latînerisûmit ĸavsînik kúkuneĸartumit nugtigausimavoĸ. naĸiterneĸángisáinarsimavoĸ, atuagartailo agdláinagkat akisungâramik aningausssautiligssuamit akimanertanitdlo amerdlángitsuínarnit pisiarineĸarsínausimaput; bîbililo tauna ilagîngnit inerterĸutigineĸarmat siaruartemeĸarsimanera angnikitsuinauvoĸ. 1516-ime Erasmusip testamentitâĸ grîkerisôĸ latînerisôrdlo atuagkiarisimavâ. mãna Gûtip oĸausia pemardlune oĸautsit nagguviussut atordlugit naĸitigauvoĸ. atuagkiame tássane sujulîne kúkunerpagssuit iluarsineĸardlutigdlo isumâ ersserĸingnerussumik oĸausertalerneĸarpoĸ. tamatuma kingunerissânik jouit ĸáumarsagaunerussut sagdlusuíssut ilisimassaĸarfiginerulerpât, iluarsaerĸingniamerdlo sujumukarĸilerpoĸ. kisiáne inuínaussorpagssuit sule Gûtip oĸausia inortutut ípât. Tyndalip inuiaĸatigissane bîbilimik tunivdlugit Wicklifip suliâ inârpâ.

Tyndale eĸiasuitsumik ilisimassagssarsiortûvdlunilo sagdlusuíssúmik ujardlersûvoĸ, îvangkîliulo ilagsisimavâ Erasmusip testamentitâva grîkerisôĸ atuaramiuk. ĸunugissaĸarnane ajoĸersûtip tamatigut bîbilimut nalerĸiússivdlune misigssortariaĸamera aulajangiúsimavâ. katûgdlit oĸarmata bîbile ilagîngnit tuníssutaunerardlugo táukuínarnitdlo navsuiarneĸarsínaunerardlugo, Tyndalip akivai: "ilisimavisiuk kia nagtoragdlit ilíniartíkai piniagkamingnik pissaĸamigssanik? tássame Gûtip táunaussup ĸitornane ilíniartípai atâtartik oĸausîne ujarĸuvdlugo. ilivse bîbilimik tuninata bîbilimik issertũsimavavtigut. bîbilimik navsuiaissut ikuatdlagtarpase, pisínaugaluaruvsilo bîbile ikuatdlagkumásagaluarparse."

Tyndalip nalunaiainera angnertûmik soĸutigineĸarpoĸ, sagdlusuíssúmigdlo ilagsissaĸartut ĸavsîúput. palasitdle piarêrsimassarput, Tyndalilo ĸimagutinatdlarângat ĸunusâriníkut erĸúngitsumigdlo navsuiaissarnermíkut sulisimanera sûjungnaersiniartarpât, iluagtitsigajugpatdlârtaĸautdlo. "ĸanoĸ iliúsaunga," Tyndale aperivoĸ, "narssáume atautsime siaruarterisitdlunga akerĸat aitsâgínaĸ ĸimatara pîaivfigissarpât. tamanĩneĸ saperpunga. kristumiut bibile nangmingneĸ inuiagtut oĸautsimingne pigigaluaruníko erĸortumik túngavigssaĸaratik oĸatdlorigsârtut akerdlilersínáusagaluarpait. bîbile piginago inuínait sagdlusuíssúme aulajaitdlisameĸ ajornaĸaut."

sujunertarissamik nutâmik ilungersûtigissaĸalerpoĸ oĸardlunilo: ”tygsiautit israilíkut oĸausê atordlugit Nâlagkap nâlagfiutâne tugsiutigineĸartarsimaput; îvangkîliuvdlo tulugtut oĸalugfigissariaĸángíkaluamerpâtigut? . . . ilagît uvdlup ĸerĸane ĸáumalerĸâmeranit ĸáumarĸutigssailatsinerussariaĸásanerpat? ... kristumiut testamentitâĸ inuiaĸatigîgtut oĸautsitik atordlugit atuartariaĸarpât." ilagîngne ilisimatût ajoĸersuissûssutdlo isumaĸatigĩngitdlat. sagdlusuíssut inuit bîbilikuínaĸ nanisínáusavât. "táussuma ilisimatôĸ una isumaĸatigâ, inoĸatâtale avdla isumaĸatigâ . . . kisiáne ilisimatût tamáko tamarmik ingmingnut agssortũput. ĸanorme tauva sagdlusuitsumik oĸalugtoĸ sagdlussumit ingmíkôrtísavarput . . . ĸanoĸ? . . ilumut Gûtip oĸausiagut."

inuiaĸatigissane bîbilimik atuarsínaussãnik tuniumavdlugit erĸarsautigileramiuk suliagssaĸ ernĩnaĸ autdlarnerpâ. ĸinugissauvdlune igdluminit ĸimâtitaugame Londonimut autdlarpoĸ, tássanilo akornusersugaunane sulisínautitaugatdlarpoĸ.

katûgdlitdle angutausemerisa ĸimâssariaĸalerserĸigpât. Englnndime sumilũnît erĸigsivigssaĸángínguatsiarame Tysklandimut ĸimâjumavdlune aulajangerpoĸo tássane testamentitâĸ tulugtut naĸiternialerpâ. suliniarnera mardloriardlune unigtitauvoĸ, kisiáne igdloĸarfingme atautsime naĸitererĸussáungíkângame igdloĸarfingmut avdlamut autdlartarpoĸ.

kîsame Wormsimut pivoĸ Lutherip inatsissartune îvangkîliumik igdlersuisimanerata uvdlut ardlalínguit kingomagut. igdloĸarfitorĸame tássane iluarsaerĸingniartut ĸavsînik ikínguteĸarput, tássanilo Tyndalip suliagssane akornusigaorĸingnane ingerdlatísínauvâ. sivisúngitsoĸ testamentitât 3000 inerneĸarput, ukiordlo táuna testamentitâĸ naĸiterĸingneĸarpoĸ.

Tyndale akerĸaminut pisíneĸarpoĸ, atausiardlunilo ĸáumatit ardlagdlit pamaerússauvoĸ. kîsa ugperissane martêrisut toĸunermigut navsuerutigâ; kisiáne sákûtigssaliornermigut ilungersûtigingnigtugssat avdlat uvagut nalerput tikitdlugo akiũsínaulersípai.

Latimerip oĸalugtarfingmit bîbile inuiaĸatigît nangmingneĸ oĸausîsut atuartariaĸarnerarpâ.

Barnes Frithilo, Tyndalip ikíngutigivdluagai, savssardlutik sagdlusuíssut igdlersorpât. Ridleykut Cranmerivdlo maligpât. tuluit nunãnt iluarsaerĸingniamerme sujulerssuissut tamáko angutáuput ilisimassaĸardluartut, amerdlaneritdlo ilagîngne katûgdline ugperdluartutut atarĸissausimáput. Babylonip issertugainik pâsisimassaĸarnermíkut sákortunerussumik akerdlilerdlugo nalunaiaisínáuput.

najorĸutagssaĸ iluarsaerĸingniat tamákua pingârtitât - valdenserit, Wicklifip, Johan Husip, Lutherip isumaĸataisalo ilungersûtigissâta ássinga - tássa agdlagkat iluartut ugperissagssatigut ilerĸugssatigutdlo kúkússuteĸángitsumik maleruagagssaunerat. pâvit, palasiunerit kúngitdlo ugperissagssanut túngassutigut tarnip nalúngíssusianut oĸartugssáungínerarpait. bîbile najorĸutarât, táussumíngalo ajoĸersûtit ugpererĸussatdlo tamaisa misiligtarpait. angutit tamáko ikuatdlagauníkut inûnertik akigigângamiko Gûtimut oĸausianutdlo iluartumut ugpernertik napássutigissarpât. Latimerip ikuatdlagauvfingme saniline toĸulerdlune oĸarfigâ: "isumavdluarit! uvdlume Gûtip sáimáuneragut tuluit nunãne ĸáumarĸut ikísavarput, neriugpungalo ĸamíngisáinásassoĸ."

Skotlandime Columbap suleĸataisalo siaruartigait sûjungnaertitáungisainarput. tuluit nunãne ilagît rûmalerissunut túniúnerisa kingornagut ukiune huntritilingne ardlalingne skotlandimiut kivfáungíssusertik atatípât. taimáitordle pâveĸássuseĸ ukiut 1100-ĸarneráne Skotlandimísaoĸ atulerpoĸ nunane avdlanisut nâlagauvdluínartigalune. târssuaĸ sumilũnît târnerúngilaĸ. taimáitordle târsiornerme ĸaulernigssamik neriunartoĸartarpoĸ. lollardit tuluit nunãnit aggerdlutik bîbile Wicklifivdlo ajoĸersûtâ nagsaramíkik îvangkîliumik ilisimassaĸarnerup atatíneĸarnigssâ tapersersorpât, ukiutdlo huntritigdlit tamarmik nalunaiaissoĸardlutigdlo martêreĸarput.

iluarsaerĸingnerssûp atulernerata Lutherip atuagkiai kingornalo Tyndalip testamentitâva tulugtôĸ nagsatarait. oĸariartûtit tamákua palasiussunit malugineĸaratik ĸáĸat ĸôrĸutdlo angalaorfigalugit sagdlusuíssutip ĸáumarĸutâ Skotlandime ĸamilivigkaluartoĸ ikerĸigpât ilagîtdlo rûmalerissut ukiune 400-ngajangne ĸinugingningníkut suliât úpikâtitdlugo.

tauvalo martêrit toĸutaussalernermíkut sujumukartitsilerĸigput, katûgdlit pissortaisa eĸêrdlutik ilungersûtigissamik navianartorsiortitaulernera pâsivdlugo skotlandimiut atarĸinarnerpât ilait ikuatdlaivingmukáutalerpait. taimailiornermíkutdle oĸalugtarfiliuínarput nalunaiaissut toĸulersut tamákua oĸausîsa nunamut tamarmut akisuavfiánik, inuiaĸatigîtdlo aulajangerdluínarput ilagît rûmalerissut nanertûtigiumajungnaerdlugit.

Hamiltonip Wishartivdlo akimanertaussut ajoĸersugkatdlo inuínaunerussorpagssuit ikuatdlaivingme inûnertik akigât.

John Knoxip ilagît oĸalugtuarsiait nalorninartuilo tunutdlugit Gûtip oĸausiata sagdlusuíssutâ aulajangiúsimavâ, Wishartivdlo ajoĸersûtânit súnigauvdlune ilagît rûmalerissut ĸimatdlugit iluarsaerĸingniat ĸinugissaussut ilánguvfigai.

ugpeĸatiminit kajumigsârneĸarpoĸ oĸnlũssissartutut sulilernigssaminut, kisiáne taimatut sulinĸarnigssame akissugssáussutsip pingãssusiata sajulersípâ, uvdlutdlo ardlagdlit kiserdliordlune ilungersoĸalune isumaliutigerêramiuk aitsât akuerssivoĸ. akuersserêramile inûtitdlune aulajaitdluínardlune ĸunusuitdluínardlunilo sulivoĸ. iluarsaerĸingniap ilumôrtup táussuma inuk kinalũnît ĸunugíngilâ. erĸâne martêrit ikuatdlagaussarfîsa ĸáumartarnerisa ilungersornerulersĩnarpât.

Skotlandip dronningianut, iluarsaerĸingniat sujuligtaissuisa ardlagdlit savssarfigalugo ilungersornermíkut nipaitdliatdlagfigissartagãnut, savssartitauvdlune Knoxip sagdlusuíssut ĸunusuitsumik nalunaiautigâ. nersualâriníkut isumaĸatigssarsiarissagssaunane sujôrasâriníkut ĸunutitagssáungilaĸ. dronningip ajoĸersuinerdlugtutut pasigdlerpâ, inuiáingôĸ ugperissagssamik nâlagauvfiup inerterĸutigissânik ajoĸersorsimavai, taimalugôĸ Gûtip perĸússutâ uniorĸutísimavâ, ínugtane akimanertamingnut nâlarĸungmagit. Knox aulajaitdlune akivoĸ:

"ugperissagssap ilumôrtup autdlarĸautânit pigínaunine nâlangnássutsilo silumiut akimanertãnit pínago Gûtĩnarmitdle táunaujuartumit pisimangmagit ínugtaussut akimanertamik iluarissât nâpertordlugo ugperissaĸartariaĸángitdlat. ... akimanertaussúme ĸavsîtigut ugperissagssamik ilumôrtumik avdlanit tamanit ilisimassakínerúput. ... Âperâp kinguâvisa tamarmiuvdlutik Farao sivisûmik nâlagarissartik ugperissagssamingnut nâlagautísimagaluarpássuk, tauva atarĸinangârtutit oĸarfigiumasínauvinga silarssuarme ĸanoĸ ítumik ugperissaĸarsimásagaluarnersugut? imalũnît inuit tamarmik apustilit nalãne rûmamiut kaisarîsut ugperissaĸarsimagaluarpata, nunarssuarme ĸanorme tauva ítumik ugperissaĸarsimásagaluarnerpugut? . . . tássánga atarĸinangârtutit pâsisínáusavat ínugtaussut nâlagkamigtut ugperissaĸartariaĸángínerat, nauk nâlagtariaĸaraluardlugit."

dronningip aperâ: "ilivse agdlagkat iluartut taimatut navsuiarpase, táukualo (katûgdlit) avdlatut navsuiarpait; kíkut ugperísaváka, kinalo erĸartũssissũsava?"

iluarsaerĸingniap akivâ: "Gûte oĸautsimigut ersserĸigsumik oĸalugtoĸ ugperísavat, agdlagkatigutdlo iluartutigut ajoĸersûtigineĸartut saniatigut una unalũnît ugperisangilat. Gûtip oĸausia ingmine ersserĸarigsûvoĸ; agdlagsimavfingmilo atautsime nalorninartoĸarpat Anersâp iluartup ingminut akerdlilîuitsup tamána agdlagsimavfíkut avdlákut ersserĸingnerussumik navsuiartarpâ, taimalo nalussûjuáinarumángitsut nalornissariaĸángitdlat."

iluarsaerĸingniartup táussuma inûnine navianartorsiortitdlugo nâlagarissane sagdlusuíssúmik taima ĸunusuitsigalune oĸalugfigâ. Skotlandilo pâvimit ĸunutitaujungnaernera tikitdlugo sujunertarissane aulajangiutdlugo taima ĸunusuitsigissumik ĸinussardlunilo Nâlagaĸ pivdlugo akiũtuartarpoĸ.

tuluit nunãne nâggârtut ugperissât nâlagauvfiup ugperissâtut atulersitaungmat ĸinugingningneĸ sákukitdlisarneĸaraluardlune unigtivingneĸángilaĸ. ilagît rûmalerissut ajoĸersûtigissait ĸavsît taimaitíneĸaraluartut ilerĸue ardlagdlit atatíneĸarput. pâve nâlagariungnaeraluardlugo kúnge ilagîngnut nâlagángortitauvoĸ. oĸalugfingne nâlagiartarnerme îvangkîliup minguíssusia perĸusersuíssusialo sule angnertûmik uniorĸutineĸartarput. iluarissamik ugperissaĸarsínaunerup pingârtumik najorĸutagssartâ sule pâsineĸángilaĸ. nauk nâlagaussut nâggârtûssut ilagîgtut rûmalerissutut uípatdlernartigissumik ĸinugingnigkajugtigíngíkaluardlutik, inuit atausiákât nangmingneĸ tarnimik nalúngíssusianut nalerĸútumik gûtisiorsínautitáungitdlat. inuit tamarmik piumavfigineĸarput ajoĸersûtit nâlagiartarnermilo ilerĸûssut nâlagauvfiup ilagigsortaisa perĸússutigissait nâlagtarĸuvdlugit. isumaĸatáungitsut ukiune huntritilingne ardlalingne angnertunerussumik angnikínerussumigdlũnît ĸinugineĸartarput.

apustilit nalãnisut mãnákútaoĸ ĸinugingningnerup îvangkîliumik siaruarterineĸ kingunerĩnarpâ. parnaerússivingne pinerdlugtut inupnlârssuitdlo parnaerússauvfiáne John Bunyanip kristumiut nunamit aserũsimavfiussumit ĸilangmut ingerdlaneránik atuagkiane agdlagpâ. ukiune 200-ne Bunyanip atuagkiâta "kristumiup ingerdlanera "ta inuit ũmatíkut kivdlingnangârtumik oĸalugfigissarsimavai, atuagkiâtalo "ajorteĸarnerpâp sáimáuneĸangârnera"ta inuit ĸavsît inũssutip tungânut avĸutigssamut sangutítarsimavai.