Mašurin til sķna tķš, William Miller

Mašurin, sum Gud valdi til slóbrótara at boša Kristi afturkomu, var ein heišurligur og reišiligur bóndi, sum var farin at ivast ķ Bķbliunnar guddómliga autoriteti, men tó hevši eitt satt ynski um at kenna sannleikan. Eins og ašrir reformatorar, hevši William Miller (1782-1849) į ungu dųgum sķnum strķšst viš fįtękradųmi. Av hesum lęrdi hann įgrżtni og sparsemi. Ętt hansara var kend fyri sķn sjįlvbjargnis- og fręlsisanda, sķtt śthaldni og at vera glųšandi tjóšskaparsinnaš. Og alt taš eyškendi eisini William. Pįpin var yvirmašur ķ amerikanska borgarakrķgnum, og tey kųrgu korini ķ uppvųkstri Millers kunnu tvinnast viš ósjįlvsųkna lut pįpans ķ hesi ófrišarligu tķšini viš krķggi og lķšingum.

Miller var sunnur og vęl bygdur. Sķšani barnaįr hevši hann vķst tekin um at hava serliga góš evnir, sum varš enn tżšuligari tįiš hann vaks til. Hann hevši eitt vaki sinnalag viš stórum tosta eftir vitan. Hann fekk tó ikki hųvi til nakra hęgri śtbśgving, men viš sjįlvgranskan, sunnari fornuft og ķbornum kritiskum metingarevnum menti hann seg til ein mann viš góšum yvirliti og hollari vitan. Viš framburšinum var einki at lasta og umdųmiš varš ųvundarvert. Hann var virdur fyri sķtt ręttvķsi, sparsemi og gįvumildni. Viš įgrżtni og góša sansi fyri verkligum hegni fekk hann skjótt góšar fųrleikar. Men hóast taš, so leitaši hann framvegis eftir stųrri kunnleika. Hann hevši ymisk sivil og hernarlig stųrv, sum góvu honum višurkenningar og vegurin til vęlstand og ęru tyktist at liggja honum opin.

Frį iva til trśgv
Mamman var sera fróm og gudsóttandi, og ķ barnaįrunum fekk hann sterkar įtrśnarligar įvirkanir. Ungómsįrini kom hann saman viš fólki viš deistiskari lķvsįskošan og hesi įttu tį eina sterka įvirkan į hann. Mong teirra vóru góšir samfelagsborgarar, bęši vinarligir og hjįlpsamir. Teir vóru ķ įvķsan mun įvirkašir av tķ kristna umhvųrvinum, sum teir livdu og virkašu ķ. Teir jaligu eginleikarnir, sum deistarnir vóru kendir fyri, vóru ķ ein stóran mun takka veri Bķbliunnar įvirkan. Men hesar viršismiklu gįvurnar vóršu nżttar į ein hįtt, sum var ķ strķš viš orš Guds. Lķviš saman viš hesum persónum fųrdi til, at Miller góštók sjónarmiš teirra. Tann vanliga śtleggjanin av Bķbliuni gav honum stórar trupulleikar, tķ teir tyktust honum ógjųrligir at vinna į. Ķ nżggju uppfatanini var einki plįss fyri Bķbliuni, men hann fekk einki at seta inn ķstašin fyri hana. Og taš var hann ikki į nakran hįtt nųgdur viš. Tó helt hann fast viš hesi sjónarmišini ķ eini 12 įr. Men tįiš hann var 43 įra gamal ķ 1825, merkti hann, at Andi Guds įvirkaši seg, og hann kendi seg sum syndara. Taš, sum hann fyrr hevši trśš, gav honum eingi lyftir um eydnu aftanį deyšan. Framtķšin var dųkk og óhugnalig. Seinni skrivaši hann hetta um taš, sum hann upplivdi hesa tķšina:

”Tankin um at enda sum einki, var bęši kaldur og frįstoytandi, har endin er undirgangur hjį ųllum. Himmalin omanfyri meg var sum kopar og jųršin undir męr var sum jarn. Hvat var ęvinleikin og hvķ var deyšin til? Jś meira eg hugsaši, tess stųrri varš gruggiš! Jś meira eg hugsaši, tess meira heilavillur og heilasprongdur. Eg royndi at lata vera viš at hugsa, men eg fekk illa stżrt tonkunum. Eg var veruliga ķ einum śssaligum fatningi, men visti ikki orsųkina. Eg gav ilt av męr og kęrdi meg, men visti ikki hvat bilti męr. Eg var greišur yvir, at okkurt var gali, men ikki hvar og hvussu eg skuldi finna taš rętta. Eg spurdi og spurdi, men uttan vón.”

Hetta helt į ķ fleiri mįnašir. Knappliga stóš Frelsarans skap klįrt fyri męr. Taš rann upp fyri meg, at taš kanska var ein til, sum var so góšur og miskunnsamur, at hann vildi rinda syndir og į tann hįtt frelsa okkum frį at lķša ęviga revsing. Eg kendi straks hvussu góšur og kęrleiksfullur hann mįtti vera og eg ķmyndaši męr, hvussu eg kundi kasta meg ķ armarnar hjį honum og fult kunna lżta į miskunn hansara. Men so kom spurningurin. Hvussu kann ein vita, at hann er til? Eg varš tį greišur yvir, at uttanfyri Bķbliuna er einki prógv fyri, at ein frelsari er til ella at eitt lķv er aftanį hetta.

Ķ Bķbliuni fann eg jśst ein slķkan frelsara, sum eg trongdi til. Taš ųrkymlaši meg, at ein óinspireraš bók skuldi kundi eiga grundreglur, sum ķ so stóran mun svarašu til tųrvin hjį einum syndigum heimi. Eg varš noyddur til at višganga, at Bķblian mįtti vera ein opinbering frį Gudi. Hon gjųrdist mķn eydna og Jesus gjųrdist vinur mķn. Fyri meg var Jesus best millum tķggjutśsindir. Bķblian, sum hevši veriš męr so skuggafull og sjįlvmótsigandi, gjųrdist nś lykt fyri fótum mķnum į gųtu mķnari. Eg fekk friš og ró ķ sinniš og sį Gud sum klettin mitt į lķvsins havi.

Bķblian var nś mķn mest tżšandibók at granska og eg kundi av sonnum siga, at eg lęs hana viš stórari gleši. Og taš gekk upp fyri męr, at eg visti minni enn helvtina av tķ, sum hon hevši at bera męr. Taš undraši meg, at eg ikki fyrr hevši sęš vakurleikan og dżrdina ķ henni, og at eg nakrantķš hevši kunnaš vraka hana. Hon hevši jś alt taš, sum eg ynskti męr og gav heilsubót til hina sjśku sįlina. Eg misti hugin til allan annan lestur og gekk fult og heilt inn fyri at fįa vķsdómin frį Gudi.

William fekk eina nżggja įskošan į Bķbliuna
Miller jįttaši nś alment sķna trśgv, iš hann fyrr hevši vrakaš. Vantrśgvandi vinir hansara vóru skjótir at koma viš ųllum mųguligum prógvum ķmóti Bķbliunnar guddómliga autoriteti, sum hann sjįlvur so ofta hevši nżtt. Fyribils fekk hann ikki svaraš teimum, men hann hugsaši sum so, at um Bķblian var ein opinbering frį Gudi, so var hon noydd til at vera ķ harmoni viš seg sjįlva. Og skuldi hon vera skikkaš til at upplżsa fólk, mįtti hon eisini vera soleišis samansett, at tey skuldu kunna skilja hana. Tķ avgjųrdi hann fyri seg sjįlvan at granska hana fyri at finna śt av um ein frįgreišing var til tęr at sķggja til mongu andsųgnirnar. Miller royndi at leggja allar egnar fordómar frį sęr og vildi heldur ikki nżta bķbliukommentarar frį ųšrum til hjįlp. Ķ stašin samanlķknaši hann skriftsstaš viš skriftsstaš og hjįlpti sęr viš įvķsingum til lķknandi skriftsstųš og einari bķbliuoršabók. Hann gekk fram eftir fastari skipan viš taš, at hann byrjaši ķ Fyrstu Mósibók og lęs sķšani vers fyri vers. Hann lęs ikki vķšari ķ tekstinum fyrrenn hann var sannfųrdur um, at hava skilt merkingina av hvųrjum undanfarnum broti. Fann hann okkurt ógreitt, samanbar hann viš aršar tekstir, sum tyktust at hava įvķsan samanhang. Hann lat hvųrt einasta orš fįa tżdning, sum varš nżtt til at lżsa evniš, sum skriftstašiš snśši seg um. Um uppfatan hansara var ķ samsvari viš ųll tilsvarandi ųrindir var trupulleikin loystur. Tįiš hann kom fram į truplan tekst, fann tķ altķš forklįring eitt annaš staš ķ Bķbliuni.

Hann granskaši viš heilagum ynski um guddómliga vegleišing, og taš, sum fyrr hevši veriš illa skiljandi, gjųrdist nś pśra klįrt. Hann fekk at sanna sannleiks oršini ķ bók Sįlmaskaldsins: ”Tįiš orš tķni verša upplatin, geva tey ljós; tey geva einfaldum vit.” Viš djśpum įhuga granskaši hann Dįnjals Bók og Opinbering Jóhannesar og brśkti her sama leist og forklįrings myndil, sum ķ Bķbliuni annars. Til sķtt stóra nųgdsemi og stóru gleši, sįhann, at taš var gjųrligt at skilja tey profetisku sśmbolini og sį, at allir aktuellu profetisku spįdómarnir vóru bókstaviliga uppfyltir. Tey ymisku tųlini, sśmbolini og lķknilsini vóru antin forklįraš beinleišis ķ tekst samanhanginum ella vóru oršingarnar skilmarkaši ķ ųšrum skriftstųšum, og skuldu tį verša fataši heilt bókstaviliga. ”Soleišis gjųrdist eg sannfųrdur um, at Bķblian er eitt savn av opinberašum sannleikum, sum vóru settir fram so klįrt og einfalt, at sjįlvt ein góštrśgvin fjakkari ikki nżttist at fara skeivur.” Liširnir ķ sannleikans ketu vóru settir saman soleišis liš fyri liš, at hann sį tey stóru samanhangini ķ profetiunum. Einglar Himmalsins leiddu tonkum hansara og opnašu orš Guds soleišis, at hann skilti taš.

Jesu afturkoma – ein endi, men eisini ein byrjan
Soleišis sum spįddu profetiirnar fyrr gingu śt, brśkti hann sum fyrimyndina at skilja, hvussu uppfyllingin ķ framtķšini fór at verša. Tķ var hann ikki sannfųrdur um ta vanligu fatan av Kristi andaliga harradųmi – nevniliga, at eitt tśsundįrarķki į jųršini innan heimsins enda – tķ taš ikki įtti stušul ķ Bķbliuni. Hendan lęra um tśsund įr viš ręttvķsi og friši innan Kristi afturkomu, skumpaši Harrans dag langt inn ķ eina fjara framtķš. Og hóast hetta fyri onkur var tiltalandi, var taš ikki ķ samsvari viš Kristi og įpostlanna lęru, um at ”illgrasiš og hveitin skuldu vaksa saman til heystar,” sum er heimsins endi, at ”ónd menniskju og svikarar fara fram til hitt verra,” og at ”į sķšstu dųgum skulu koma torfųrar tķšir,” sum er, at rķki myrkursins heldur fram at rįša til Harrin kemur aftur, og ”skal drepa hin lógleysavišandamunssķns.”

Įpostlasamkoman lęrdi ikki hesa heimsfevnandi umvending og Kristi andaliga harradųmi. Hendan lęra varš ikki vanlig fyrrenn ķ 1700-talinum. Eins og ein og hvųr onnur villing, hevši hendan lęran vandamiklar avleišingar. Hon gjųrdi, at fólk hildu at Harrans koma lį ķ einari fjarari framtķš og taš foršaši teimum ķ at geva teknunum gętur, sum vķstu, at hann var nęr. Hendan lęran skapti eina falska trygga kenslu og fekk mong at forsųma ta neyšugu fyrireikingina til at mųta Harranum.

Miller fann Bķbliuna tżšuliga at lęra Kristi veruligu og persónligu afturkomu. Paulus sigur: ”Harrin skal sjįlvur koma nišur av Himli viš veldisrópi, viš rųdd yvireingils og lśšuri Guds, og tey, sum deyš eru ķ Kristusi, skulu fyrst rķsa upp; sķšani skulu vit, iš liva — sum eftir eru — verša rykt burtur ķ skżggjum saman viš teimum at mųta Harranum ķ luftini…” og Jesus sjįlvur sigur, at ”tey skulu sķggja Menniskjasonin koma ķ skżggjum himmalsins”… ”tķ eins og snarljósiš skyggir ķ eystri og lżsir lķka ķ vestur, so skal taš vera, tįiš Menniskjasonurin kemur.” … ”Men tįiš Menniskjasonurin kemur ķ dżrd sķni, og allireinglarnir koma višhonum, skal hannsita ķ hįsętidżrdar sķnar.”

Tįiš Jesus kemur aftur, skulu tey deyšu ręttvķsu vekjast upp og tey livandi ręttvķsu verša umbroytt: ”Eg sigi tykkum loyndarmįl: Vit skulu ikki ųll sovna, men vit skulu ųll umbroytast, og taš ķ einum nś, ķ einum eygnabragdi, viš hin seinasta lśšur. Lśšurin skal ljóša, og hini deyšu skulu rķsa upp óforgeingilig, og vit skulu umbroytast. Tķ hetta forgeingiliga mį lata seg ķ óforgeingiligleika, og hetta deyšiliga mį lata seg ķ ódeyšiligleika.” Til samkomuna ķ Tessalóniku skrivaši hann aftanį, at hann hevši lżst komu Harrans: ”Harrin skal sjįlvur koma nišur av Himli viš veldisrópi, viš rųdd yvireingils og lśšuri Guds, og tey, sum deyš eru ķ Kristusi, skulu fyrst rķsa upp; sķšani skulu vit, iš liva — sum eftir eru — verša rykt burtur ķ skżggjum saman viš teimum at mųta Harranum ķ luftini. Og so skulu vit altķš vera saman viš Harranum.”

Taš er ikki fyrrenn at Jesus kemur persónliga aftur, at fólk hansara fęr rķkiš. Jesus segši: ”Men tįiš Menniskjasonurin kemur ķ dżrd sķni, og allir einglarnir koma viš honum, skal hann sita ķ hįsęti dżrdar sķnar. Ųll fólkaslųgini skulu savnast frammanfyri hann; og hann skal skilja tey hvųrt frį ųšrum, eins og hiršin skilir seyšin frį bukkunum. Og hann skal seta seyšin viš hųgru liš sķna, men bukkarnar viš vinstru liš. Tį skal kongurin siga viš tey viš hųgru liš sķna: »Komiš higar, tit signašu Faširs mķns! Arviš rķkiš, iš hevur veriš tykkum til reišar, frį tķ heimurin varš grundašur!«”8 Hesir bķbliutekstir vķsa, at tey ręttvķsu deyšu skulu rķsa upp óforgeingilig, tįiš Menniskjasonurin kemur og tey heilagu, sum liva tį verša umbroytt. Broytingin ger tey fųr fyri at móttaka rķkiš, tķ Paulus sigur: ”at hold og blóš kunnu ikki arva rķki Guds, ei heldur arvar forgeingiligleiki óforgeingiligleika.”

Ķ nśverandi stųšuni er menniskjaš deyšiligt og hvųrvandi, men rķki Guds er óforgeingiligt og ęvigt. Tķ kunnu menniskjuni sum nś er ikki koma inn ķ Guds rķki. Men tįiš Jesus kemur aftur, gevur hann fólki sķnum óforgeingiligheit og ódeyšiligheit. Og tį bišur hann tey yvirtaka rķkiš, sum tey higartil einans vóru arvingar til.

Hesi og onnur bķbliuųrindir gjųrdu Milleri greitt, at tęr hendingarnar, iš fólk į hansara dųgum vanliga vęntašu henda innan Kristi ašrukomu, so sum eitt heimsfevnandi frišarrķki og stovnan av Guds rķki į jųršini, ikki skuldu henda fyrrenn aftanį Kristi afturkomu.

Afturat samsvara tekin tķšarinnar og stųšan ķ heiminum til profetisins lżsingar av tķ sķšstu tķšini. Viš at nęrlesa ķ Bķbliuni varš Miller sannfųrdur um, at soleišis sum heimurin er ķ dag, nęrkast hann endanum.

Profetiir ķ nżggjum tķšarbęri
Ein onnur próvfųrsla, sum įvirkaši meg nógv, var hin bķbilska tķšarrokningin, og Miller skrivar: ”Eg sį, at spįddar hendingar fyrr ķ tķšini vóru gingnar śt, og ofta vóru settar ķ fastan tķšarkarm, til dųmis tey 120 įrini innan syndaflóšina, teir 7 dagarnir įšrenn og 40 dagarnir ķmešan regna skuldi; tey 400 śtlegdarįrini hjį eftirkomarum Įbrahams; teir 3 dagarnar skeinkjarin og bakarin hjį Farao droymdu; tey 40 įrini ķ oyšimųrkini; tey 3½ įrini viš hungursneyš; tey 70 įrini ķ fangaskapi Nebukadnezars og tęr sjey og sekstitvęr og einavikan, sum avgjųrd var til jųdarnar. Allar hesar tķšir įsettu hendingar og vóru einaferš bara ein profetiskur spįdómur. Men tęr gingu śt eins og tęr vóršu spįddar.”

Tįiš hann granskaši Bķbliuna og fann tķšarskeišini, sum eftir hansara fatan rukku fram til Jesu afturkomu, helt hann, at taš vóru įsettar tķšir, sum Gud hevši vķst tęnarum sķnum. Móses sigur: ”Hitt loynda hoyrir Harranum Gudi okkara til, men hitt opinberaša er fyri okkum og bųrn okkara til ęvigar tķšir.”

Og Harrin bošar viš profetinum Įmos: ” — Sanniliga, Harrin, Harrin ger einki, uttan hann hevur opinberaš tęnarum sķnum, profetunum, loynirįš sķtt!” Tey, sum granska orš Guds, kunnu tķ rokna viš, at ųll tey stųrstu vegamótini, sum henda skulu ķ mannasųguni, eru tżšuliga spįdd ķ oršinum.

Miller sigur vķšari: ”Eg var fult og heilt sannfųrdur um, at tęr heilagu skriftirnar, sum eru innblįstar av Gudi, eisini eru gagnligar, og at tęr ikki eru bornar fram, tķ at eitt menniskja vildi taš soleišis: ”Nei, drivnir av Heilaga Andanum talašu heilagir menn Guds.” Tķ kundi eg sannfųrdur sķggja tķšarįsetingarnar, sum eins verdan part av orši Guds sum ein og hvųr annar tekstur ķ Bķbliuni og at hava eins stórt krav til okkara ans sum hinir. Eg kendi į męr, at eg hevši ongan rętt til at lįtast ikki at sķggja tęr profetiska uppgivnu tķširnar, tįiš eg skuldi royna at skilja taš, sum Gud ynskir at vķsa okkum.”

Longsta tķšarprofetiin Bķbliunnar
Tann spįdómurin, sum tżšuligast tyktist at opinbera tķšina fyri afturkomu Krists, var Dįnjal 8:14 (KJV): ”2300 kvųld og morgnar; so skal halgidómurin aftur reinsast.” Viš at fylgja grundregluni um at lata Bķbliuna tulka seg sjįlva, skilti Miller, at ein dagur ķ sśmbolmįli Bķbliunnar merkir eitt įr.13 Hann gjųrdist klįrur yvir, at 2300 profetiskir dagar, ella ķ veruleikanum įr, vildu rųkka langt śt yvur tķšarkarmin fyri jųdanna serliga religiųsu sįttmįlavišurskiftir. Tķ bar taš ikki til, at taš, sum her var talan um, kundi hoyra til ta gomlu paktina, og taš vil siga til halgidómin ķ Gamlatestamenti.

Miller hevši ta somu uppfatanina, sum vanliga rįddi ķ samtķšini, at viš halgidómin varš ķ kristna tķšarskeišinum meint viš jųršina. Tķ helt hann, at reinsanin av halgidóminum, sum spįdd er ķ Dįn 8:14, mįtti merkja, at jųršin tį skuldi reinsast viš eldi viš afturkomu Krists. Og hann helt, at um ein kundi finna fram til ta rętta byrjunarįriš, śtgangspunktiš fyri tey 2300 įrini, so var lętt at telja seg fram til Kristi afturkomu.

Tķšin fyri ta endaligu oyšingina var tį kunnaš, tķ višurskiftini, eins og vit sķggja taš viš hugmóš, maktsjśku, stoltleika, forfeingiligheit, ógudiligheit og kśgan skjótt skjuldi fara at enda, tįiš ųll forbanning skuldi takast burtur av jųršini, deyšin verša śtslettašur og lųnin givin tęnarum Guds, profetunum og hinum heilagu og ųllum teimum, sum óttast navn hansara – og tį skal hann oyša tey, sum oyša jųršina.

Viš nżggjum og enn stųrri hugi helt Miller fram at granska profetiirnar. Hann nżtti heilar nętur og dagar at seta seg inn ķ taš, sum tyktist meira tżdningarmikiš og įhugavert enn alt annaš. Ķ Dįnjals 8. kaptli fann hann ongan lykil til startįriš fyri teir 2300 ”dagarnar”.

Hóast eingilin Gabriel varš bišin um at forklįra sjónina fyri Dįnjali, gjųrdi hann taš bara partvķst. Tįiš Dįnjal sį ta ręšuligu jagstran, sum koma skuldi į samkomuna, kendi hann allan mįtt fara śr sęr. Hann orkaši ikki meira, og eingilin fór frį honum ķ eina tķš. ”Eg, Dįnjal, var sjśkur ķ fleiri dagar . . . eg var lamsligin av sjónini og skilti hana ikki.”

Men Gud hevši įlagt sendiboši sķnum: ”Forklįra sjónina fyri manninum!” Uppgįvan skuldi fremjast. Tķ kom eingilin seinni aftur til Dįnjal og segši: ”Dįnjal! Nś eri eg komin higar at lęra teg at skilja . . . Gev tķ oršinum gętur og akta eftir sjónini!”15 Eingilin var ikki komin nęrri inn į greiningina til eitt tżšandi punkt ķ sjónini ķ kapittil 8, og taš snśši seg um tķšina ”— tey 2300 kvųldini og morgnarnar.” Nś, tįiš eingilin helt fram at forklįra, mišsavnaši hann seg serliga um tķšarfaktorin av tķ fyrsta partinum.

”70 vikur eru tilmįldar fólki tķnum og heilaga staši tķnum . . . Og tś skalt vita og skilja: Frį tķ oršiš gongur śt um at reisa Jerusalem aftur, inntil ein Salvašur, ein Hųvdingi, kemur, skulu ganga 7 vikur og 62 vikur; taš skal verša reist aftur og bygt upp viš torgum og gųtum, men į trongdartķšum. Eftir hesar 62 vikur skal hin Salvaši verša fyribeindur, men ikki egna vegna. (sķšstu oršini KJV: ”but not for himself.”) . . . Og hann skal eina viku stašfesta sįttmįla viš mong; mitt ķ vikuni skulu slįturoffur og matoffur halda uppat. . . ”

Eingilin var her sendur Dįnjali at forklįra honum taš, sum hann ikki skilti viš sjónini ķ 8. kapitli. Kunngeršina um tķšina viš ”2300 kvųldum og morgnum”. Aftanį at eingilin hevši įlagt Dįnjali at merkja sęr oršiš og at akta eftir sjónini, byrjaši hann viš at siga: ”70 vikur eru įsettar til fólk tķtt og heilaga bż tķn.”

Oršiš ”įsettir” ķ Bķbliu okkara merkir ķ grundini ”skornir av”. Eingilin segši tķ, at 70 vikur ella 490 įr, eru skorin av sum serliga vóru galdandi jųdunum. So mį spyrjast: Hvųrjum vóršu hesi 490 įrini skorin av?

Eftirsum 2300 dagar er hin einasta įramįlstķšin, sum umtalast ķ 8. kapitli, mį taš vera av hesum tķšarskeišinum. Śrslitiš er, at tęr 70 vikurnar er fyrsti parturin av skeišinum ķ 8. kapitli. Tķ hava 2300 dagarnir og tęr 70 vikurnar taš sama byrjunarįriš. Eingilin stašfesti, at tęr 70 vikurnar byrjašu, tįiš oršiš gekk śt um at endurreisa Jerusalem. Um taš nś bar til at finna fram til taš įriš, at hesi bošini vóršu givin, so var byrjunarįriš eisini funniš til ta longru spįddu tķšarprofetiina – ”teir 2300 dagarnar.”

Hesi tilsipašu bošoršini eru endurgivin ķ Ezra 7. Ķ sķni mest nįgreinašu śtgįvu vóršu bošini givin av Artaxerxes kongi av Persia ķ 457 f.Kr. Men ķ kapitlinum frammanundan, ķ Ezra 6, stendur, at templiš ķ Jerusalem var bygt eftir bošorši frį persarakongunum Kyros, Dareios og Artaxerxes. Eftirsum at hesir trķggir kongar hvųr ķ sķnum lagi skrivašu, vįttašu og settu sķni bošorš ķ verk, var profetiin viš stórum neyvleika gingin śt. Viš hesum eru teir 2300 dagarnir stašfestir og markašir inn ķ tķšina. Tekur ein byrjunarįriš 457 f.Kr. sum verksetingarįr Artaxerxesar, sęst taš ķ baksżni, at allir partarnir av profetiini eru gingnir śt.

Frį hesari tķšini, tįiš bošini gingu śt um, at fólk frį Jerusalem skuldu leišast aftur at byggja bżin upp av nżggjum, til at taš kom ein Salvašur, ein Fśrsti, skuldu ganga 7 vikur og 62 vikur – ella 483 įr. Bošini frį Artaxerxes vóršu verksett į heysti ķ 457 e.Kr. og frį hesum įri vil taš skeišiš enda į heysti ķ įrinum 27 e.Kr. og tį gekk hesin spįdómurin śt. “Messias” merkir “einsalvašur”. Į heysti įr 27 varš Jesus doyptur av Jóhannesi og salvašur viš heilaga Andanum. Įpostilin Pętur vitnar, at ”Jesus frį Nasaret varš salvašur av Gudi viš kraft heilaga Andans.” Og Jesus kunngerš sjįlvur: ”Andi Harrans er yvir męr, tķ hann hevur salvaš meg at boša ein glešibošskap fyri fįtękum.” Aftanį at Jesus var doyptur, fór hann til Galilea og bošaši Guds evangelium og segši: ”Tķšin er komin, rķki Guds er nęr.”

“Mitt ķ vikuni endar hann slakt- og matoffur.” Ķ įrinum 31 — 3½ įr eftir dópin — varš Kristus krossfestur. Stóra ofriš į Golgata endaši ta offurskipanina, sum ķ góš 4000 įr hevši vķst fram til Lamb Guds. Sśmboliš mųtti veruleikanum og sišahaldiš lógskipaš ķ ofringunum og slķkum bošum helt uppat. (Men jųdar hildu ķ blindu fram ķ templinum til įr 70 e.Kr., ums.)

Tęr 70 vikurnar ella 490 įrini, įsett til jųdarnar, endašu tķskil ķ įr 34 e.Kr. Avgeršin ķ jųdiska ašalrįšnum (Synedrion), iš gjųrdi av at Stefanus fór ķ blóšvitnisdeyšan, stašfesti endaliga, at tann jųdiska tjóšin hevši vrakaš Messias og jagstranin av teimum kristnu tók tį sķna byrjan. Frelsarans bošskapur, sum ikki longur var avmarkašur til taš śtvalda fólkiš, fór nś at verša bošašur fyri ųllum heiminum.

Orsakaš av forfylging vóršu įpostlarnir noyddir til at flżggja śr Jerusalem, men teir feršašust runt og bošašu evangeliiš. Filip kom oman til hųvušsstašin ķ Samįria og bošaši Kristus. Pętur varš leiddur av Gudi at boša evangeliiš fyri Korneliusi, hinum gudsóttandi rómverska yvirmanninum ķ Kęsarea. Og ķdni Paulus, sum varš vunnin fyri Kristusi, fekk boš um at bera heidningunum evangeliiš.

Higartil er hvųr einasti lišur ķ spįddu profetiini gingin neyvt śt. Og eingin ivi er um, at tęr 70 vikurnar byrjašu ķ 457 f.Kr. og endašu ķ 34 e.Kr. Frį tķ įrinum er so eingin trupulleiki at finna endan av ”dųgunum”. Tį 70 vikur – 490 įr – vóru ”skorin av” 2300, vóru 1810 ”dagar” eftir av spįddu profetiini. Roknaš frį 34 e.Kr. mįttu teir tķ endaš ķ 1844 e.Kr. (Enntį argastu mótstųšufólkini noktašu ongantķš śtrokningina.) Eingilin kunngjųrdi, at viš endan av hesum drśgva skeiši ķ tķšarprofetiini, skuldi ”halgidómurin aftur koma til sķn rętt”– verša reinsašur (KJV). Tķšin, tįiš halgidómurin skuldi reinsast, sum tey flestu hildu skuldi henda viš Jesu afturkomu, var tķ so stašiliga stašfest.

Miller og višhaldsfólkini hildu fyrst, at teir 2300 ”dagarnir” endašu į vįri 1844, mešan profetiin peikar į ein heystardag sama įriš. Tey, sum hildu fyrsta tķšarhvarviš galda afturkomu Jesusar, vóršu vónbrotin og ųrkymlaš orsakaš av hesari misskiljing. Men taš viknar als ikki um grundgevingina fyri, at teir 2300 ”dagarnir” endašu ķ įrinum 1844 og ta stóru hendingina, sum tį byrjaši: reinsan halgidómsins!

Ein tżšandi uppdaging
Tįiš Miller į sķni tķš granskaši Bķbliuna fyri at prógva hana til opinbering frį Gudi, droymdi hann ikki um, at hann skuldi koma til eina slķka nišurstųšu og fann taš vera at kalla ótrśligt. Men bķbliuprógvini vóru alt ov klįr og sterk til at yvirsķggja.

Ķ 2 įr hevši hann lisiš Bķbliuna, tį hann ķ 1818 varš sannfųrdur um, at Jesus kom aftur um umleiš 25 įr eftir fólki sķnum. Um taš skrivar hann: ”Męr nżtist ikki at siga frį um ta glešina, sum eg fekk av slķkum góšum śtlitum, ella um tann sterka longsulin, sum birtist ķ męr eftir at fįa mķn lut ķ frelsuglešini. Bķblian var sum ein nżggj bók fyri meg. Hon skapti eina hįtķš ķ mķnum sinni. Alt, sum fyrr var kįmaš, lųgi og ógreitt, hvarv ķ tķ klįra ljósi, sum nś lżsti śt frį hennara heilagu sķšum. Alt gjųrdist tżšuligt og klįrt fyri męr. Allar andsųgnirnar, sjįlvmótsigilsini og órķmiligheitirnar, sum eg fyrr sį, vóru nś horvin. Men hóast taš sjįlvandi vóru mong višurskiftir, sum eg ikki skilti, so gav Bķblian tó so mikiš av ljósi til mķtt myrka sinni, at taš varš męr ein djśptfųld gleši at rannsaka ķ henni, nakaš, sum eg ongantķš fyrr hevši trśš gjųrligt. Tįiš eg sį, at slķkar ómetaligar hendingar vóru spįddar ķ Bķbliuni og at tęr skuldu uppfyllast um stutta tķš, gjųrdist taš ein sera įlvarsamur spurningur fyri meg, um hvųrja skyldu eg nś sjįlvur hevši fyri heiminum, nś eg sjįlvur var voršin so stórliga bergtikin av hesum sannroyndunum.”

Miller fekk ikki loyst seg frį tķ tankanum, at taš var skylda hansara at lata onnur fįa lut ķ tķ ljósinum, sum hann sjįlvur nś hevši fingiš. Hann vęntaši mótstųšu frį teimum gudleysu, men var samstundis sikkur ķ, at ųll kristin fóru at gleša seg ķ vónini um skjótt at kunna hitta Frelsaran, sum tey sųgdu seg bķša eftir. Taš einasta, sum hann óttašist var taš, at mong ķ sķnari gleši yvir śtfrķanina, sum tey skjótt vęntašu at uppliva, fóru at taka ķmóti bošskapinum uttan sjįlv at kanna eftir ķ Bķbliuni, um taš var satt. Av ótta fyri, at hann kanska sjįlvur hevši tikiš feil og tķ kundi koma at villleiša onnur, drįlaši hann viš at boša taš. Hetta gjųrdi, at hann av nżggjum tók alt fram, sum lį til grund fyri nišurstųšur hansara, og hann metti neyvt afturum hvųnn smįlut ella trupulleika, iš kundi vķsa seg. Men ķ ljósinum frį orši Guds hvurvu allar innvendingar sum dųgg fyri sól. Eftir 5 įra įhaldandi gransking var hann framvegis sannfųrdur um, at nišurstųšurnar vóru ręttar.

Far śt og sig taš
Įbyrgdina at siga ųšrum taš hevši hann eisini funniš ķ Bķbliuni og hon pressaši seg į hann ķ fullari megi. Eg fųldi, at um tey ógudiligu veruliga fingu įvaringina, vildu nógv av teimum venda viš, og um tey ikki vóršu įvaraš, vildi blóš teirra verša kravt av męr. ”Men tįiš vaktarin sęr svųršiš koma og blęsir ikki ķ lśšur — og fólkiš so ikki veršur įvaraš — og svųršiš kemur og rķvur burt ein teirra, tį veršur hann vķst rivin burt fyri misgerš sķna, men blóš hansara skal eg krevja av hond vaktarans.” …

Miller byrjašiviš at leggja sķni sjónarmiš fram privat, tįiš hųvir góvust, og hann bųnaši um, at onkur prędikantur fór at sķggja įlvaran og vildi byrja at trśboša hendan bošskapin. Men hann fekk ikki loyst seg frį sannfųringini um, at hann sjįlvur eisini hevši eina skyldu at boša įvaringina. Uttan ķhald fekk hann hesa įminning: Far og boša taš fyri heiminum, tķ eg vil krevja teirra blóš av tęr! Ķ 9 įr bķšaši hann og byršan gjųrdist bara tyngri, til hann ķ 1831 fyri fyrstu ferš bar sķni sjónarmiš alment fram.

Eins og Elisa varš bišin um at fara frį oksum sķnum fyri at taka ķmóti tķ vķgda profetakappanum, varš William Miller bišin um at sleppa plógvinum og ķstašin at śtleggja orš Guds fyri menniskjum. Viš skjelvan fór hann til uppgįvuna og stig fyri stig leiddi hann įhoyrarnar ķgjųgnum tey profetisku tķšarskeišini fram til Kristi afturkomu. Allar nżggjar royndir góvu honum stųrri kraft og meiri mót, ikki minst, tįiš hann sį hvussu stóran įhuga bošskapurin hevši.

Miller talaši bara alment eftir at vera yvirtalašur av višhaldsfólki. Hann var nś um 50 įra gamal og ikki vanur viš at tala alment. Harumframt kendi hann seg ikki skikkašan til uppgįvuna og hon tyngdi hann. Men lķka frį byrjanini varš arbeišiš signaš į ein munandi hįtt og mong vendu viš.

Aftanį hansara fyrstu veruligu prędiku kom ein religiųs veking, har 13 familjur, viš undantaki av 2 persónum, vóru umvendar. Beinanvegin varš hann eggjašur til at prędika ašrastašni. Nęstan allastašni kom ein veking viš, at syndarar yvirgóvu seg til Gud. Tey kristnu vóršu vakt til stųrri frómleika og gudleys og vantrśgvandi fólk mįttu višganga, at Bķblian og kristindómurin umbošašu sannleikar. Hetta sųgdu fólkum Miller: ”Hann rųkkur menniskju, sum eingin annar fęr ķ talu.”23 Bošan hansara royndi at vekja fólk til at geva tķ tżdningarmesta ķ kristnu trśnni stųrri ans og at byrgja upp fyri tķ vaksandi veršsliggeršini og ómoralinum.

Ķ nęstan hvųrjum bżi vóru mong og nųkur stųš fleiri hundraš, sum umvendu seg undir trśbošan hansara. Nógvastašir stóšu allar protestantisku kirkjurnar opnar fyri honum, og innbjóšingar um at prędika komu vanliga frį prestum ķ teimum ymisku samkomunum. Hann fekk sęr til fasta reglu ikki at tala nakrastašni, har hann ikki var bošin. Men hann įsannaši skjótt, at hann ikki so mikiš sum var fųrur fyri at jįtta helvtina av innbjóšingunum.

Nógv, iš ikki góštóku hansara sjónarmiš um įsetta tķš fyri Jesu afturkomu, vóršu tó sannfųrd um, at hann skjótt vildi koma, og at tey hųvdu tųrv fyri at fyrireika seg. Ķ nųkrum stórbżum hevši arbeišiš enn stųrri įrin. Brennivķnshandlar stešgašu sųluni og handlar vóršu umbroyttir til mųtisalar og spęlistųš lótu aftur. Vantrśgvandi og gudleys, universalistar og nųkur av teimum viš stųrstu lastunum vendu viš. Ein partur av teimum hevši ikki sett beinini ķ Guds hśs ķ mong įr. Nęstan hvųnn tķma į degnum vóru biši- og vitnisburšarmųtir, sum tęr ymsu samkomurnar og kirkjurnar stķlašu fyri. Her var eingin ųsing, men ųll vóru merkt av djśpum įlvara.

Eins og vištrśbótir fyrr ķ tķšini, tók bošan Millers sķtt siktiš ķ at upplżsa skiliš hjį tķ einstaka og at vekja samvitskur heldur enn at ųsa kenslur.

Ķ 1831 fekk Miller prędikuloyvi frį baptistunum, har hann sjįlvur var limur. Nógvir prędikustarvsfelagir vóru jaligir fyri virkseminum og taš var eftir samrįš viš teir, at hann helt fram viš arbeišnum. Įhaldandi feršašist hann og trśbošaši, hóast taš persónliga įtakiš fyri taš mesta avmarkaši seg til Nż-England og Mitt-Vestin.

Ķ mong įr var hann noyddur til sjįlvur at rinda fyri allar śtreišslurnar, og seinni viš tķ hjįlp hann fekk, hendi taš ongantķš, at hann fekk dekkaš allar śtreišslurnar til feršing og annaš. Almenna virksemiš gav soleišis ongar fķggjarligar fyrimunir, men var tvųrtur ķmóti ein tungur belastningur, sum ķ eina tķš tęrdi nógv av ognini. Hann hevši stóra familju, sum ųll vóru arbeišssom og sparin, og tķ klįrašu tey seg viš rakstrinum av garšinum.

Stjųrnuregniš
Ķ 1833, tvey įr eftir at Miller var byrjašur at trśboša, at Kristus kemur aftur um stutta tķš, kom taš sķšsta av teknunum, sum Jesus bošaši, sum eitt tekin um sķna ašru komu. Jesus segši sjįlvur: ”Stjųrnurnar skulu falla nišur av himli!” Og tįiš Jóhannes ķ sjón sį hendingarnar, sum innvarslašu Harrans dag, segši hann: ”Stjųrnur himmalsins fullu nišur į jųršina eins og tį óbśgvin frukt dettur nišur av fikutrųunum ķ stormi”

Hendan profeti fekk eina hugtakandi og stórsligna uppfylling ķ tķ stóra stjųrnuregninum 13. novembur 1833. Taš var stųrsta og dżrdarfullasta fall av meteorum, sum er umtalaš ķ allari sųguni. Allur himmalin yvir U.S.A. var sum eitt stórt fżrverkarķ ķ fleiri tķmar. Lķka sķšani fyrstu evropeisku landnįmsmenninir settu seg nišur ķ hesum landi, er einki lķknandi atmosferiskt fyribrigdi sęš, sum var til stóra hįmeting hjį mongum og til stóra ręšslu hjį ųšrum.

Nógv minnast enn hendan stórfingna, undrunarverda, men eisini ręšandi sjónleikin į himmalhvįlvinum . . . Sjįldan munnu regndropar falla tęttari enn hesi stjųrnuskotini. Ķmóti eystri og vestri, noršri og sušri var alt eins. Allur himmalin var ķ rųrslu . . .

Professari Silliman skrivaši, at taš sįst tvųrturum alt Noršuramerika . . . frį klokkan tvey į nįtt til alljósan dag, tį himmalin var skżfrķur og pśra klįrur, og samstundis eisini upplżstur av hesum įhaldandi fżrverkarķinum.

”Orš fįa ikki lżst ta stórfingnu vųkru sjónina . . . og tann, iš ikki sį taš, fęr ikki ķmynda sęr hvussu vakurt taš var. Taš var eins og allar stjųrnurnar savnašu seg saman mitt į himmalin og knappliga stoyttu seg fram viš snarljóssins ferš runt um alla havsbrśnna. Men ikki nokk viš tķ. Tśsindir eltu tśsindum, sum komu ķ hųlinum skjótt eftir hvųrjum ųšrum, eins og alt var fyrireikaš til tess.” Taš er ógjųrligt at hugsa sęr eina meira beinrakna mynd, enn at samanbera sjónleikin viš eitt fikutrę ķ stormi, sum kastar tęr óbśnu fikurnar ķ hvirlunum.

Ķ blašgrein stóš millum annaš hetta um taš stórfingna fyribrigdi śr erva: ”Eg haldi ikki, at nakar heimspekingur ella vķsindamašur nakrantķš hevur umtalaš ella skrivaš um eina slķka hending, sum hana ķ gjįramorgunin. Men fyri 1800 įrum sķšani varš jśst hetta spįtt av einum profeti, um ein kann finna rķmuligheitini ķ at skilja ”stjųrnur skulu falla” at vera meint viš stjųrnuskot . . . sum er tann einasti hįtturin at fata ta profetiina bókstaviliga.”

Soleišis kom taš sķšsta av uppgivnu teknunum innan Jesu afturkomu, sum hann hugsaši um, tįiš hann viš įpostlarnar segši: ”Soleišis skulu eisini tit, tįiš tit sķggja alt hetta henda, vita, at hann er nęr og stendur beint fyri durinum.”

Sum ta einastu stóru hending aftanį hesi tekin, sį Jóhannes į Patmos, at himmalin rullaši seg saman eins og bókarulla ķmešan jųršin skalv, fjųll og oyggjar fluttu seg śr staši sķnum og tey ógudiligu flżggjašu ķ sansaloysi burtur frį Menniskjasoninum.

Ein profetisk įvaring
Nógv teirra, sum sóu stjųrnuregniš, sóu taš sum eina įvaring – ”Eitt ręšandi symbol og sikkur įvaring, eitt miskunnsins tekin innan stóra ręšuliga dagin.”28 Soleišis vóršu fólk gjųrd varug viš uppfyllingina av profetiini, og hetta gjųrdi, at mong góvu bošskapinum gętur um Kristi afturkomu.

Ķ 1840 savnaši seg aftur ein stórur įhugi fyri uppfyllingini av eini ašrari profeti. Tvey įr innan hevši Josiah Litch, ein av kendastu trśbošarunum av afturkomuni, śtgiviš eina śtlegging av Opinberingsins 9. kapitli, sum spįddi fall Ottomanniska rķkisins. Eftir śtrokning hansara skuldi veldiš falla ”ķ 1840, einaferš ķ august.” Og bara fįar dagar innan taš, skrivaši hann: ”Um vit ganga śt frį, at taš fyrsta skeišiš, tey 150 įrini, vóršu neyvt uppfylt innan Deacozes kom į trónuna viš loyvi frį turkunum, og at teir ķ 391 įr og 15 dagar jśst tį byrjašu, so vildi hettar tķšarskeiš enda 11. august 1840. Tį kunnu vit vęnta, at vald turkanna ķ Konstantinopel endar. Eg eri heilt sannfųrdur um, at taš vil henda.”

Jśst til ta tķš fekk Turkaland um sķni sendiboš tilboš um verju frį teimum sameindu ķ Evropa, og taš kom tķ undir ręši hjį kristnum tjóšum. Hetta hendi jśst sum spįaš. Og taš gjųrdi eisini, at mong gjųrdust sannfųrd um hįttin at tulka profetiirnar hjį Miller og hansara višhaldsfólkum, og tį fekk adventrųrslan nógvan vind ķ seglini. Lęrt fólk og perónar viš stórari įvirkan fóru viš ķ Miller-rųrsluna og prędikašu hugskot hansara bęši į skrift og ķ talum. Ķ įrunum 1840-44 vaks arbeišiš sera skjótt.

Hįanir og onnur mótstųša
Miller var gįvašur mašur og menti seg viš gransking og vitbornum putli. Śt um taš fekk hann himmalskan vķsdóm. Hann hevši gott samband viš keldu vķsdómsins. Hann var botnheišurligur, ęrdur og virdur allastašni fyri erligheit og at hava moralsk viršir ķ hįsęti. Hann sżndi kristnan eyšmjśkleika og sjįlvstamarhald. Hann var vinarligur viš ųll og gav sęr altķš stundir til at lurta eftir hugsanum og at meta um teirra próvfųrslur. Hóvliga og róliga royndi hann ųll įstųšir og lęrir viš Guds orši og góšu metingarevnunum. Viš sķnum djśpa bķbliukunnleika kundi hann vķsa villingum aftur og avdśka falskleikar.

Hóast hettar, so mųtti hann eisini beiska mótstųšu. Taš gekk honum eins og trśbótarmonnum undan honum. Įtrśnašarleišarar ķ samtķšini vóru als ikki allirjaliga sinnašir til taš, sum hann bošaši. Av tķ at teir ikki kundu verja sķni egnu grundstųšir viš Bķbliuni, vķstu teir ofta til śtsagnir frį monnum, lęrir og śtsųgnir frį kirkjufedrunum. Men adventbošararnir kundu einans góštaka Guds orš. Tįiš mótstųšumenn manglašu bķbilsk akkersplįss, royndu teir ķ stašin at slįa spurningar upp ķ glens og at lįtursgera tey, sum bošašu Jesu afturkomu. Bęši tķš, pengar og orka varš nżtt til at skaša tey, sum ikki hųvdu gjųrt seg sek ķ nųkrum ųšrum, enn at gleša seg til hesa hendingina og heilhjartaši at vilja liva eitt heilagt lķv og at įvirka onnur til eisini at fyrireika seg til komu hansara.

Stór įtųk vóršu gjųrd fyri at fįa fólk at gloyma Jesu afturkomu. At granska profetiir um komu Harrans og heimsins enda varš snaraš til at vera ein synd, nakaš, ein įtti at skammast viš. Soleišis brutu samtķšarinnar prędikantar įlitiš nišur į Guds orš. Teirra bošan virkaši til vantrśgv, og mong kendu seg sum eina avleišing av hesum fręls til at fylgja syndigu lystum sķnum. Og tįiš taš hendi, var ólevnašurin ofta skyldašur uppį tey adventtrśgvandi.

Hóast Miller savnaši full hśs viš įhugašum lurtarum, varš hann sjįldan nevndur ķ religiųsum tķšindaritum, undantikiš ķ sambandi viš įkęrur og lįtursgerš. Tey lķkasęlu og gudleysu gjųrdust djarvari, tįiš tey merktu sęr stųšutakanina hjį teimum įtrśnarligu leišarunum, og nżttu vanviršandi eyknevnir og blasfemisk hittinorš fyri at spjaša hatur til Miller og arbeiši hansara. Hesin grįhęrdi mašur, sum var farin heiman frį sķnum hugnaliga heimi fyri at feršast fyri egnu rokning frį stati til stat og śr bżi ķ bż, og sum uttan stešg bošaši tann įlvarsama bošskapin um dómadag komin nęr, varš lįtursgjųrdur og skķrdur fanatikari, lygnari og eitt śtspekulera bakbeist.

Tįiš speirekan, baktalanir og sęranir floymdu inn yvir Millier, komu eisini mótmęlir sjįlvt frį veršsligu pressuni: ”At fara viš einum evni viš so ómetaligari hįtign og so ręšuligum fylgjum ”viš lęttleika og sjenskum oršum, var av tķmiligum monnum skķrt ikki bara at vera speirekan og sęran av śtbreišslumanninum, men eisini at gera gjųldur viš dómadegi, at spotta Gud og at vanvirša ręšslurnar frammanfyri dómarasęti hansara.

Upphavsmašurin til alt ónt royndi ikki bara at spilla allan virkning av adventbošskapinum, men hann vildi eisini oyša sjįlvan bošberan. Bošan Millers var beinleišis og ikki hįfloygd. Hon var jaršbundin og veruleikakend. Hann hartaši įhoyrarar fyri syndir teirra og skapti ein ófriš ķ sjįlvsnųgdini og sjįlvsįlitinum. Hansara hvųssu orš gjųrdu teir eisini ofta fķggindaligar.

Mótstųšan frį kristnum at navni ķmóti trśbošan hansara virkaši til, at śtskot ķ fjųldini gjųrdust enn djarvari, og nųkur hųvdu eisini ętlan um at myrša hann, tįiš hann var į veg śt frį einum mųtisali. Men har vóru eisini einglar til stešar ķ hópinum, og ķ skapi av manspersóni tók ein av teimum ķ armin į Harrans tęnara og leiddi hann burtur frį tķ uppųstu fjųldini. Enn hevši hann ikki fullfųrt verkiš og Satan viš sķnum fylgisveinum eydnašust ikki ķ at fremja sķnar ętlanir.

Hóast mótstųšuna, so vaks įhugin framvegis. Frį nųkrum hundraš vaks tališ av įhoyrarum til sama tal ķ tśsindum og tį upplivdu tęr ymisku kirkjurnar stóran vųkstur. Men tįiš ein tķš var lišin kom vend ķ, og mótvilji varš sżndur ķmóti teimum nżumvendu frį teirra egnu samkomum. Tęr byrjašu at fremja samkomutykt viš śtihżsing av teimum, sum góštóku sjónarmiš Millers. Tį skrivaši Miller eina grein, sum vendi sęr til allar kristnu samkomurnar og kirkjurnar – um viš Bķbliuni at vķsa į, hvat var gali viš trśbošan hansara.

”Hvat er ķ trśgv okkara, sum Guds orš ikki hevur įlagt okkum, taš oršiš, sum tit sjįlv siga vera tykkara einastu įlķtandi leišreglu fyri trśnna og lķviš,” spurdi hann, og ”Hvat hava vit gjųrt, sum kann fįa fram so beiskar įkęrur ķmóti okkum frį prędikustólum og frįpressuni – og gevur tykkum ręttin til at koyra limir śt śr samkomuni og felagsskapinum? Um vit taka feil, so bišja vit tykkum um at vķsa okkum į ķ hvųrjum, at mistakiš er. Vķsiš okkum frį orši Guds, at vit eru vilst. Vit eru nóg ofta hįaš, men ein hįan kann ongantķš sannfųra okkum um, at vit hava tikiš feil. Einans orš Guds kann fįa okkum at skifta sjónarmiš. Eftir inniligari umhugsan og bųn eru vit sannfųrd frį sjįlvari Bķbliuni.”

Sum į Nóa dųgum
Tęr įvaringarnar, sum Gud av og į sendir heiminum viš sķnum tęnarum, eru altķš mųttar viš ivasemi og mótstųšu. Óndskapurin į Nóa dųgum gjųrdi, at hann kendi seg noyddan til at senda eina syndaflóš yvir alla jųršina, men hann opinberaši fyrst ętlanina, til tess at tey skuldu eiga hųvi til at venda viš og bjarga sęr. Ķ 120 įr ljóšaši įvaringarbošskapurin um umvending, fyri at vreiši Guds ikki skuldi oyša tey. Men tey mettu įvaringarnar sum tómt tos og trśšu honum ikki. Og tey gjųrdust bara djarvari og djarvari og spottaš utęnara Guds og taš, sum hann bošaši. Tey įkęrdu hann eisini fyri at vera hugmóšigur og frekur, tķ hvussu kann ein persónur ditta sęr at fara ķmóti ųllum teimum mest framkomnu, glųggu og hųgu persónunum ķ veršini?

Um bošskapurin frį Nóa var sannur, hvķ skiltu fólk hann so ikki og tóku ikki ķmóti honum? Her var eitt pįhald frį einum manni, sum kontraši klókskapin hjį tśsindum! Tey trśšu ikki įvaringini og vildu tķ ikki fara inn ķ ųrkina.

Teir, sum stóšu fremstir og spottašu, vķstu til nįttśrunar fųstu skipan viš įrstķšunum og teirra óbroytiligu skiftan, teir peikašu upp til hin blįa himmalin, sum aldrin hevši latiš regna, tęr grųnu markirnar, sum vóršu lķvgašar av nįttarinnar dųggi og teir róptu: ”Tosar tś ķ gįtum?” Viš vanviršing skuldsettu teir talsmannin fyri ręttvķsi til at vera ein avsporašan fanatikara og fólkiš helt fram ķ enn villari lķvsfųrslu sķtt ónda lķv trįandi eftir meira og meira stuttleika, skemti og gleimi. Men vantrśgvin foršaši ikki tķ spįddu hendingini at koma. Gud hevši leingi boriš yvir og tolt óndskap teirra og giviš teimum rķkiliga tķš til at venda viš. Men tįiš tķšin kom, fall dómurin brįdliga į tey, sum hųvdu vrakaš nįši hansara.

Kristus sigur, at vantrśgvin veršur lķka stór viš afturkomu sķna. Menniskjuni į Nóa dųgum ”skiltu einki fyrrenn flóšin kom og tók tey ųll. Soleišis skal taš eisini verša, tįiš Menniskjasonurin kemur.”32 Tįiš tey, sum nevna seg Guds fólk, liva į heimsins hįtti, luttaka ķ hansara syndiga stuttleika til fragd sķtt, tįiš veršsligt marglęti kemur inn ķ samkomuna, tįiš brśdleyps klokkur ringja fram til materiellan vęlstand at standa viš ķ įravķs – tį er taš, at teirra ljósu framtķšar ķmyndir og fųlsku vónir fara at bresta og enda eins skjótt og eitt glamp frį snarljósinum.

Glešibošskapurin
Eins og Gud sendi Nóa at įvara heimin innan syndaflóšina, sendi hann eisini sķn bošbera at kunngera, at hin endaligi dómurin er komin nęr. Og eins og į Nóa dųgum, at tey flentu eftir tķ, sum hesin talsmašur fyri ręttvķsi bar fram, soleišis var taš eisini į Millers dųgum, enn tį eisini millum jįttandi kristin, sum hildu hann og įvaringina fyri taš turra spott.

Hvķ var kristinheitin so lķtiš jalig til at lurta eftir trśbošanini um Kristi afturkomu? Jś, tķ koma Harrans merkir sorg og rįšaloysi fyri tey ógudiligu, men gleši og vón fyri tey trśfųstu. Hesin bošskapurin hevur veriš ein uggi fyri fólk Guds til allar tķšir. Hvķ hevur taš so samanboriš viš bošskapsins upphavmann, įhaldandi veriš ein ”snįvingarsteinur og klettur til fall” fyri tey, sum sųgdu seg at vera fólk hansara? Harrin segši sjįlvur viš įpostlarnar: ”Hjarta tykkara óttist ikki! Tit trśgva į Gud – trśgviš į meg viš! Ķ hśsi Faširs mķns eru mangir bśstašir; var taš ikki so, hevši eg sagt tykkum taš; tķ eg fari burtur at gera tykkum staš til reišar. Og tįiš eg eri farin burtur og havi gjųrt tykkum staš til reišar, komi eg aftur og takiš tykkum til mķn, so eisini tit skulu vera, har sum eg eri.”

Jesus visti alla sorgina og einsemiš, sum įpostlunum fór at verša fyri og sendi tķ straks einglar nišur fyri at troysta teir og at vissa teir um, at hann sjįvlur vildi koma aftur į sama hįtt, sum hann fór upp til Himmalin.

Tįiš įpostlarnir stóšu og stardu upp ķ himmalin fyri at sķggja taš sķšsta av honum, fingu teir hesi orš at hoyra: ”Tit Galilearar, hvķ standa tit her og hyggja upp ķmóti himli? Hesin Jesus, sum varš tikin upp ķ himmalin frį tykkum, hann skal koma aftur į sama hįtt, sum tit hava sęš hann fara upp til himmalin.” Orš einglanna kveiktu eina nżggja vón. Įpostlarnir fóru nś aftur til Jerusalem viš stórari gleši. Sķšani vóru teir framhaldandi ķ templinum og lovprķsašu Gudi.”34 Teir gleddu seg ikki, tķ Jesus var farin frį teimum og at teir vóru einsamallir eftir fyri at strķšast ķmóti royndum og freistingum, men tķ einglarnir hųvdu vissaš teir um, at hann skuldi koma aftur.

Eins og tįiš einglarnir kunngjųrdu glašan bošskap um Jesus fyri hiršunum į markini viš Betlehem, įtti bošskapurin um hansara afturkomu eisini nś at veri ein glešibošskapur. Tey, sum veruliga elska Jesus, kunnu ikki annaš enn gleša seg yvir Bķbliunnar bošskap um, at hann, sum er grundarlagiš ķ vón teirra um eitt ęvigt lķv, skal koma aftur, og ikki fyri at verša speirikin, hatašur og vrakašur, sum tįiš hann var her fyrru feršina, men ķ kraft og dżrd fyri at frelsa fólk sķtt. Tey, sum ikki elska hann, vilja heldur, at hann heldur seg burtur. Taš finst einki tżšuligari prógv fyri, at kristinheitin hevur vent Gudi bakiš, enn tann óviljin og taš forargilsi, sum hon sżnir fyri hesum śr Himli senda bošskapinum

Tey, sum tóku ķmóti bošskapinum um Kristusar afturkomu, gjųrdust greiš yvir, hvussu neyšugt taš var at venda um og at eyšmżkja seg fyri Gudi. Mong hųvdu leingi sjinklaš ķmillum Kristus og heimin. Nś kendu tey į sęr, at tķšin var fult bśgvin til at taka eina greiša stųšu. Taš, sum hoyrdi ęvinleikanum til, varš nś nakaš heilt nżtt fyri tey. Himmalin var komin teimum so nęr, at tey kendu seg sek ķmóti Gudi.

Hjį mongum varš taš andaliga lķviš endurnżggjaš. Tey sóu, at tķšin var stutt og avmarkaš, og at tey įttu at gera okkurt fyri sķni medmenniskju, og at taš mįtti gerast skjótt. Alt taš jaršiska bliknaši og ęvinleikin opnaši dyrnar fyri teimum. Alt, sum viškom teirra ęviga góša lķvi, trżsti burtur taš, sum hoyrir veršini til. Andi Guds loyvdi teimum og gav teimum styrkina til at eggja trśarfelagir og onnur til at fyrireika seg til Harrans dag.

Teirra gerandis kristindómur var tigandi, men sjónligur vitnisburšur og ein įhaldandi įminning til sonevdan ’navnkristindóm’ og ašrar grynri lķkasęlar kirkjugangarar. Hesi vildu helst ikki verša órógvaš ķ sķnum mentanar kristindómi og ikki verša órógvaš burtur śr sķnum stuttleikalķvi og rennan eftir peningi, veršsligum framsųkni og ųllum ųšrum įhugamįlum, sum tey so fegin ynsktu at rųkka. Vegna slķk višurskiftir vóru tey ofta og tķtt fķggindaliga sinnaš ķmóti adventtrśnni og ųllum trśbošarum hennara.

Taš skuldi vķsa seg, at grundgevingin fyri tķ longu profetisku tķšarrokningini ikki kundi vķsast aftur. Og tį so varš, royndu andstųšingar ķstašin fyri at forša fólki ķ at kanna mįliš, og sųgdu, at profetiirnar vóru innsiglašar. Soleišis royndu nakrir protestantar at ganga ķ fótaspor katolikkanna.

Ķmešan romakirkjan tók Bķbliuna frį fólki, hildu protestantiskar kirkjur uppį, at ein tżšandi partur av heilagu skriftini — jśst tann parturin, sum hevur eina serliga undirvķsing fyri tķš okkara — ikki er til at skilja.

Prędikantar og onnur yvirlżstu, at profetiir Dįnjals og Opinberingsins bókum vóru ófatulig loyndarmįl, mysterium, goymdir loynidómar, men Kristus įvķsti įpostlunum til profetin Dįnjals orš um ting, sum skuldu henda į teirra tķš, og segši: ”Skil taš, tann, sum lesur” . . .”tann, iš lesur taš, gevi tķ gętur!”

Tey, sum leita eftir sannleikanum
Pįhaldiš um, at Opinberingin er eitt dulsmįl, er avvķst ķ sjįlvum innganginum til bókina: ”Opinbering Jesu Krists, sum Gud gav honum, til at vķsa tęnarum sķnum taš, sum skjótt skal henda. Hann sendi boš viš eingli sķnum og kunngjųrdi Jóhannesi, tęnara sķnum, taš ķ teknum, honum sum hevur vitnaš um orš Guds og vitnsburš Jesu Krists – alt, iš hann sį. Sęlur er hann, iš lesur, og sęl eru tey, sum hoyra profetoršiš og varšveita taš, sum har ķ er skrivaš; tķ tķšin er nęr.”

Profeturin skrivaši ”Sęlur er hann, iš lesur!” Nųkur ynskja ikki at lesa Opinberingina og lyftiš um sęlusigning er tķ ikki til tey. Hann skrivaši eisini: ”Sęl eru tey, iš lurta!” Fólk eru eisini, sum ikki vilja lurta eftir profetiunum. Sęlusigningin er tķ heldur ikki skrivaš teimum. Og hann helt fram: ”og varšveita taš, tķ tķšin er nęr.” Mongum dįma bara ikki įvaringarnar og ta undirvķsingina, sum er at finna ķ Jóhannes Opinbering. Eingin av hesum kann krevja ta lovašu sęluna. Tey, sum spotta profetiska oršiš og hįa tess symbolir, missa hesa signingina til sęlu og eydnusemi.

Hvussu kann nakar fįa seg til at halda slķkt, og siga, at Jóhannes Opinbering er eitt dulsmįl, iš eingin kann skilja, sum jś er beint ķmóti śtsųgnini ķ innblįsta orši Guds? Hon er eitt opinberaš loyndarmįl, ein opin bók. Granskan av bókini flytir eisini tankarnar yvir til Dįnjals profetiir. Bįšar bųkurnar hava eina sera tżdningarmikla undirvķsing, sum Gud hevur giviš um taš, sum henda skal ķ heimssųgunnar endaspurti.

Jóhannes fekk at sķggja ting av allarstųrsta tżdningi fyri samkomuna. Hann sį stųšuna hjį fólki Guds, teir vandar og tey strķšini, sum hótta og ta endaligu śtfrķanina. Hann skrivar um teir endaligu įvarandi bošskapirnar, sum skulu bśna heimin til hansara endaliga heystardag, skuršin, antin til kornbundir at bera inn ķ Himmalsins lųšu ella til hįlm, sum skal verša brendur upp.

Hann sį višurskiftir av ómetaligum tżdningi, serliga višvķkjandi royndunum hjį samkomu hansara ķ tķ sķšstu tķšini, fyri at tey, iš vilja venda sęr burtur frį villleišing til sannleika, skulu verša kunnaši um teir vandarnar og tęr tvķstųšurnar, sum bķšja teimum. Eingin hevur fyri neyšini at vera óvitandi um taš, sum koma skal yvir jųršina.

Men hvķ ręšur ein so śtbreidd óvitinheit um hendan so tżšandi partin av heilagu Skriftini? Hvķ er mótviljin so stórur ķmóti at kanna eftir, hvat hon inniheldur? Jś, hetta er orsaka av neyvt planlųgdum įtaki frį myrkursins fśrsta, Djevlinum, at goyma taš, sum avdśkar alt fals hansara. Kristus – sum gav Jóhannesi sjónirnar um sķn eingil og sum ķ forsjón sį strķšiš ķmóti at granska Jóhannes Opinbering, segši jśst tessvegna allar sęlurnar til signingar, sum galda fyri ųll, sum vilja annašhvųrt lesa bókina ella lurta eftir henni og taka viš profetiska oršinum og gera eftir tķ.